Pierwszy zapisek dotyczący Wełnowca znaleźć można w metryce z 1689 roku kościoła św. Szczepana w Katowicach Bogucicach , gdzie znajduje się zapis o treści: Blasius Welna molitor de Kosic.
Wspomniany Blasius Welna (Błażej Wełna) z Koszutki, był posiadaczem młyna wodnego, który znajdował się na strudze Dębskiej, mającej swe źródło w pogórzu późniejszej kolonii Agnieszki i będącej lewym dopływem rzeki Rawy. Teren ten należał do kościoła boguckiego i na nim rozpoczęło się pierwsze osadnictwo.
W niedużej odległości od tego miejsca w kierunku północno-wschodnim, na skraju Lasku Bytkowskiego (leżącego w obrębie parafii michałkowickiej), ówczesny właściciel Bytkowa Ignacy von Kloch, wybudował w 1773 roku kolonię 10 domków, przydzielając każdemu z nich 3 morgi pola. Kolonia ta nazwana została od jego imienia: Ignatzdorf (Ignacowiec), jednakże wielu mieszkańców używało nazwy Wełnowiec.
Kolonia miała początkowo charakter rolniczy, ale niektórzy mieszkańcy uprawiali zawody rzemieślnicze, płacąc czynsz na rzecz dziedzica. W roku 1780 kolonia liczyła 43 mieszkańców, a w 1788 roku powstała na jej terenie Kopalnia „Caroline”.
W 1796 roku tereny dworskie Bytków zakupił od rodu Kloch książę Fryderyk Ludwik zu Hohenlohe, który poprzez małżeństwo z hrabianką Amalią von Hoym przejął na własność wiele różnych majątków na Śląsku. W roku 1801 uruchomiona została Kopalnia „Hohenlohe”, której właścicielami byli: książę Fryderyk Ludwik zu Hohenlohe oraz szkocki inżynier i przemysłowiec John Baildon.
W 1805 roku książę Fryderyk wraz Johnem Baildonem rozpoczął, trwającą cztery lata, budowę huty żelaza, jednej z pierwszych na kontynencie europejskim, posiadającej dwa, a w późniejszym okresie cztery wielkie piece, opalane koksem. Nazwa kolonii Ignatzdorf została zmieniona na Hohenlohehütte.
W roku 1811, po kampanii napoleońskiej, podczas której Fryderyk Ludwik zu Hohenlohe sprawował m.in. funkcję głównodowodzącego w bitwie pod Jeną, przekazał dobra śląskie swojemu synowi Hugo. Industrializacja Górnego Śląska bardzo przyspieszyła po zakończeniu działań wojennych. W związku z tym na terenie kolonii uruchomiona została w roku 1821 huta cynku „Helena”, a w roku 1823 cynkownia Friederickehutte (Fryderyka), wybudowana dla wrocławskiego kupca Fryderyka Roelicke oraz huta cynkowa August. W 1834 roku uruchomione zostały kopalnie: „Marie” (nazwa od imienia córki J.Baildona) oraz Alfred (nazwa od imienia syna J.Baildona). W 1840 roku Fryderyk Roelicke sprzedał Friderickehutte Arnoldowi Luschwitz. Jednocześnie połączono kolonię „z resztą świata” za pomocą linii kolejowej, biegnącej tzw. rowem wełnowieckim, od bocznicy w okolicach huty Baildon do kopalni Alfred, z odnogą w kierunku kompleksu hutniczego.
Uruchamianie kolejnych obiektów przemysłowych wiązało się ze zwiększeniem ilości zatrudnionych pracowników, dlatego równolegle z rozbudową infrastruktury komunikacyjnej, przemysłowej i wydobywczej, rozpoczęto budowę zaplecza mieszkalnego. Niezależnie od pierwszych zabudowań Ignacowca, zaczęto stawiać zabudowania po obu stronach dzisiejszej Alei Korfantego, począwszy od istniejącego hutniczego stawu w kierunku Laurahutte (dawna nazwa dzisiejszych Siemianowic). Nowe osady nazwano: Ohringen (teren w pobliżu dzisiejszej ulicy Gnieźnieńskiej) oraz Fryderyka (teren w pobliżu dzisiejszej ulicy Karłowicza).
W roku 1870, według zapisu znajdującego się w Księdze Ucznia Szkoły Nr 17 im. Tadeusza Kościuszki, funkcjonowała już pierwsza, niemiecka szkoła, na zbiegu dzisiejszych: Alei Korfantego i ulicy Karłowicza. Budynek ten, w późniejszym okresie przeznaczono na potrzeby kandydatów na pracowników huty. Teren kolonii zamieszkiwało w tym czasie ponad 1500 mieszkańców.
W roku 1873 produkcję cynku rozpoczęła, ciągle unowocześniana, huta Hohenlohe, której właściciel książę Hugo zu Hohenlohe, stał się największym producentem cynku na świecie. W 1889 roku rozpoczęła pracę walcownia cynku.
Po śmierci księcia Hugo w 1897 roku właścicielem dóbr śląskich został jego syn Christian Kraft, górnośląski przemysłowiec i polityk, drugi na terenie Górnego Śląska, pod względem zamożności po magnacie Guido Donnersmarcku.
W 1905 roku Christian Kraft sprzedał swoje zakłady przemysłowe na terenie kolonii za 44 mln marek i rentę roczną 4 mln marek spółce Hohenlohe Werke A.G. z siedzibą w Wełnowcu. Rozbudowa infrastruktury kolonii ponownie przyspieszyła. Spółka wybudowała w 1909 roku neoklasyczny budynek stanowiący jej dyrekcję, w którym obecnie mieści się siedziba Sądu Apelacyjnego w Katowicach. W 1912 roku, na terenach położonych na wschód od siedziby spółki otwarty został Park Wełnowiecki. W 1917 roku wybudowany został szpital (przy dzisiejszej ul. Józefowskiej).
W okresie powstań i plebiscytu wielu mieszkańców aktywnie uczestniczyło w walkach, a 63% z nich opowiedziało się za przyłączeniem ich miejsca zamieszkania do Rzeczypospolitej Polskiej. Znaczącą rolę w powstaniach odegrał pochodzący z Wełnowca Walenty Fojkis, dowódca okręgu, komendant, a w III Powstaniu dowódca pułku katowickiego. Po przejściu terenów kolonii w granice śląskiej autonomii, spółka Skarboferm (polsko-fancuska spółka, powołana w 1922 roku do zarządzania polską własnością państwową na terenie Górnego Śląska), przejęła akcje spółki Hohenlohe Werke A.G. Następnie na mocy Ustawy Sejmu Śląskiego obszar dworski Hohenlohe uległ likwidacji i powstała Gmina Wełnowiec.
W dwudziestoleciu międzywojennym gmina w dalszym ciągu rozwijała się w szybkim tempie. W tym okresie powstało wiele nowych, przyzakładowych klubów sportowych. W 1929 roku uruchomione zostały zakłady:
- „Ericsson” – po II Wojnie Światowej: Zakłady Wytwórcze Urządzeń Sygnalizacyjnych;
- „Rapid” Fabryka Sprzętu i Narzędzi Górniczych;
- „Opta” Śląskie Zakłady Mechaniczno-Optyczne.
W 1930 roku poświęcono odnowiony kościół N.M.P. Wspomożenia Wiernych. W związku z bardzo płytkimi pokładami węgla, w latach 1930-1939 w rejonie wzgórza Agnieszki, szybu „Alfred” oraz zwałów poprzemysłowych zwanych „Alpami” odbywało się na wielką skalę nielegalne wydobycie węgla z tzw. biedaszybów. W 1939 roku przeniesiono szkołę do nowego budynku, przy dzisiejszej ulicy Dekerta.
Rozpoczęcie działań wojennych i wkroczenie wojsk hitlerowskich na Śląsk spowodowało przejęcie administracji pod niemiecki zarząd. Zlikwidowane zostały działające na tym terenie liczne polskie organizacje kulturalne oraz sportowe. W latach 1939-1945 władze okupacyjne przywróciły nazwę gminy: Hohenlohehütte. W tym okresie zakłady produkcyjne podporządkowane zostały niemieckim potrzebom zbrojeniowym, a produkcja objęta tajemnicą. Rosnący opór wobec okupanta skutkował wzrostem działalności organizacji konspiracyjnych. W szeregach powołanego „Wyzwolenia” znajdowała się spora ilość ochotników z Wełnowca. Wśród nich znaleźli się też konfidenci, którzy wydali swoich kolegów powodując aresztowania oraz przyczyniając się do umieszczenia w obozach. Ofensywa Armii Czerwonej i wyparcie Wehrmachtu spowodowały obecność na terenie Wełnowca sztabu oraz żołnierzy oddziału 1 Frontu Ukraińskiego, który w krótkim czasie zajął się demontażem i wywozem urządzeń w zakładach produkcyjnych, jako łup wojenny i rekompensatę za działania wojenne. Koniec wojny był zdominowany przez kwestię narodowościową. Spora część mieszkańców została poddana weryfikacji. Osoby uznane za Polaków zrehabilitowano, natomiast uznanych za Niemców zgrupowano pod, nieistniejącym w chwili obecnej, budynkiem gminy i wysiedlono do Niemiec. Po II wojnie światowej nastąpił powrót do polskiej nazwy: Gmina Miejska Wełnowiec.
W 1951 roku Wełnowiec włączony został jako dzielnica w granice Katowic. W 1965 roku opracowany został projekt likwidacji nieużytków. Zlikwidowano zwały, wyrównano zagłębienia w celu odnowy naturalnego środowiska. Dalsze lata w czasie trwania PRLu, to głównie rozwój Józefowa, oraz eksploatacja przez Państwo Polskie huty i pozostałych zakładów przemysłowych. W wyniku wyczerpania złóż węgla systematycznie zamykano wszystkie kopalnie na terenie kolonii – w 1951 roku całkowicie zaprzestano wydobycia węgla. Warto odnotować, że w tym czasie, aktywną działalność prowadził Janusz Kalinowski – wielokrotnie odznaczany, wybitny działacz turystyczno-krajoznawczy i społeczny, który urodził się i do końca życia mieszkał w Wełnowcu. Był przewodnikiem, autorem przewodników turystycznych i wieloletnim członkiem regionalnych władz PTTK. To z jego inicjatywy w 1991 roku powołano Koło Związku Górnośląskiego Wełnowiec-Józefowiec.
Po 1989 roku systematycznie wygaszano produkcję w hucie cynku z powodu m.in. wyeksploatowania urządzeń, braku inwestycji, a co za tym idzie braku konkurencyjności i opłacalności. Popadające w ruinę hale hutnicze zostały wyburzone w 2005 roku. Resztę zakładów sprywatyzowano, lub zlikwidowano. W związku z przemianami polityczno-gospodarczymi rozwój dzielnicy nie tylko został zatrzymany, ale w wielu nastąpił regres…
Zmiana na lepsze nastąpiła w 2005 roku, kiedy podjęto prace koncepcyjne nad utworzeniem Parku Przemysłowego na przeznaczonych do rekultywacji terenach poprzemysłowych po zlikwidowanym przedsiębiorstwie państwowym Huta Silesia. Powołana w tym celu Spółka Górnośląski Park Przemysłowy przekształca tereny poprzemysłowe znajdujące się na granicy miast Katowice i Siemianowice Śląskie w nowoczesną strefę aktywności gospodarczej i innowacyjności zorientowaną na rozwój technologiczny zgodny z nurtem pro-środowiskowym. Spółka dąży do nadania terenom zniszczonym przez przemysł nowych wartości użytkowych, w oparciu o zasady zrównoważonego rozwoju, którego przykładem jest budowa energooszczędnego kompleksu biurowego GPP BUSINESS PARK.
Ponadto w ostatnich latach przeprowadzono szereg ważnych inwestycji: wyremontowano budynek hali zapaśniczej, na potrzeby Izby Celnej w Katowicach zaadaptowano i zabudowano konstrukcję biurowca przy ul. Słonecznej, wyremontowano budynek SP Nr 17 wraz z terenem wokół szkoły, wybudowano nowy, ogólnodostępny plac zabaw, przebudowano skrzyżowanie ulicy Gnieźnieńskiej z Al. Korfantego, tworząc bezpieczne przystanki tramwajowo-autobusowe, przebudowano skrzyżowanie ulicy Konduktorskiej z Al. Korfantego oraz wyremontowano budynek „Oświaty” – będący elementem historycznej zabudowy Huty Silesii.
Do opracowania niniejszej historii posłużyły:
- Materiały pochodzące z Parafii Michała Archanioła w Michałkowicach.
- Książki:
– Ludwik Musioł – „Michałkowice Gmina i parafia” – 2004 r.
– Tadeusz Okoń – „Monografia Michałkowic” – 1992 r.
– Robert Borowy – „Wczoraj-dziś-jutro Kopalni Katowice-Kleofas” – 1997r.
– Stanisław Kossuth – „Górnictwo węglowe na Górnym Śląsku w połowie XIX wieku” – 1965r. - Źródła internetowe:
– Wikipedia
– siemianowice.slask.pl
– Historia i pochodzenie nazw dzielnic śląskich
– www.koszutka.prv.pl/
– www.gppkatowice.pl/
Zachęcamy do kontaktu wszystkich zainteresowanych wprowadzeniem zmian lub uzupełnieniem tekstu Historii Wełnowca.